Zbieranie danych odbywa się nocą, równocześnie we wszystkich województwach, co ma służyć uniknięciu dwukrotnego policzenia tej samej osoby. Ankiety przeprowadzają pracownicy ośrodków pomocy społecznej i placówek noclegowych dla osób bezdomnych, przedstawiciele organizacji pozarządowych zajmujących się bezdomnością oraz policjanci i strażnicy miejscy. Odwiedzają oni głównie noclegownie, schroniska i ogrzewalnie, ale także dworce kolejowe i autobusowe, altany śmietnikowe, rodzinne ogródki działkowe i inne przestrzenie "niemieszkalne”, w których mogą przebywać osoby w kryzysie bezdomności. Co do zasady badanie powinno być przeprowadzane co dwa lata, tymczasem ostatnie miało miejsce w roku 2019. MRPiPS pięcioletnią przerwę tłumaczy trudnościami związanymi z pandemią COVID-19. Kiedy możemy spodziewać się wyników tegorocznej edycji badania? – Zostaną opublikowane na stronie MRPiPS niezwłocznie, możliwe, że jeszcze w pierwszej połowie roku – informuje ministerstwo. W 2019 ankieterzy dotarli do 33 408 osób dotkniętych bezdomnością. To prawie tyle, ile żyje w położonym w Małopolsce Nowym Targu. Te dane mogą być jednak mocno niedoszacowane. – Bardzo ciężko jest jednej nocy dotrzeć do wszystkich tych, którzy spełniają ustawową definicję bezdomności. Nie mówiąc już o tych, którzy mają problem z brakiem domu. Zdaniem badaczy osoby, które śpią kątem u znajomych albo mają pieniądze, żeby chociaż przez tydzień mieszkać w prywatnym hostelu, doświadczają bezdomności. Ale ich badanie nie obejmuje – mówi w rozmowie z jedennewsdziennie.pl Julia Wygnańska, prezeska fundacji Najpierw Mieszkanie, członkini Komisji Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności przy Rzeczniku Praw Obywatelskich. – Podobnie jest z osobami, które doświadczają przemocy w rodzinie, będąc o włos od znalezienia się na ulicy, albo którym z powodu niespłacanych rat kredytu grozi eksmisja – dodaje. Jej zdaniem bardziej wiarygodną liczbą jest 46 tys.– tyle osób z tytułu bezdomności korzysta ze wsparcia pomocy społecznej. W roku 2019 najliczniejszą grupę wśród bezdomnych stanowili mężczyźni w średnim wieku, z wykształceniem podstawowym lub zawodowym. Prof. Ryszard Szarfenberg, politolog i badacz polityki społecznej z Uniwersytetu Warszawskiego, który także zasiada w Komisji Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności, przewiduje, że tegoroczne badanie da nam podobny obraz. – Możliwe, że zasadniczą zmianą będzie relatywnie więcej cudzoziemców w sytuacji bezdomności ze względu na uchodźstwo z Ukrainy – wyjaśnia. Obywatelstwo ukraińskie w kwestionariuszu wyszczególniono w tym roku po raz pierwszy. Z czego to wynika? – W Polsce nadal przebywa około miliona osób uchodźczych, które przybyły po ataku Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku. Większość z nich znalazła stałe miejsce zamieszkania i pracę, ale część nadal jest w sytuacji równoznacznej bezdomności – mówi prof. Szarfenberg. I tłumaczy, że chodzi tu o osoby, które zamiast do mieszkań, trafiły do miejsc przystosowanych do przebywania dużych grup ludzi, np. do hal wystawowych czy sportowych.

W nocy z 28 na 29 lutego odbyło się ogólnopolskie badanie liczby osób bezdomnych. Badanie daje – przynajmniej w opinii zlecającego je Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – rzeczywisty obraz bezdomności, pozwalając na skuteczne jej przeciwdziałanie

Wyliczenia z 2019 roku są jednoznaczne: 52 procent wszystkich osób w kryzysie bezdomności żyje na ulicy dłużej niż pięć lat. Zdaniem Julii Wygnańskiej to dowód na nikłą skuteczność programów pomocowych: – Według jednego z raportów usamodzielnia się mniej niż dziesięć procent wszystkich osób bezdomnych. To bardzo mało. Programy pomocowe nie są skuteczne, bo nie uwzględniają rzeczywistych potrzeb i możliwości osób bezdomnych. – Wiele z nich sięga po substancje psychoaktywne, przeważnie alkohol. Co nie znaczy, że uzależnienie jest główną przyczyną bezdomności. Jedno z dużych znanych mi badań potwierdziło, że ludzie jej doświadczający mierzą się przede wszystkim z niediagnozowanymi i nieleczonymi kryzysami zdrowia psychicznego – mówi Wygnańska i tłumaczy dalej: – To, co w rzeczywistości jest depresją, oni widzą jako lenistwo czy melancholię. Alkohol jest dla nich dostępnym i szeroko stosowanym środkiem łagodzenia różnych trudności, pomaga radzić sobie z nieprzyjemnymi emocjami, regulować się. Ci ludzie często wynoszą te wzorce ze środowisk, w których się wychowali. Innych nie mają. Szacuje się, że z miejsc jak noclegownie czy schroniska korzysta około 2/3 wszystkich bezdomnych. Dla pozostałej 1/3 ta forma pomocy jest poza zasięgiem z powodu obowiązującego nakazu abstynencji przy jednoczesnym braku wsparcia terapeutycznego – terapeuci uzależnień to w tego typu placówkach tak zwany "personel zalecany". – Wynika to ze społecznego postrzegania alkoholizmu nie jako choroby, ale jako czegoś, co jest zależne od naszej dobrej woli – jak sobie postanowię, to mogę skończyć. Tymczasem wielu terapeutów podkreśla, że to mit. W krajach europejskich jak Hiszpania, Irlandia, Finlandia, a nawet Węgry to personel decyduje o przyjęciu do placówki. Jeśli ktoś spożywał alkohol, ale słucha, co się do niego mówi, nie jest agresywny, nie zagraża innym albo sobie samemu, może zostać – wyjaśnia prezeska Najpierw Mieszkanie.

Według jednego z raportów usamodzielnia się mniej niż dziesięć procent wszystkich osób bezdomnych. To bardzo mało

Finlandia to kraj, w którym co roku obserwuje się spadek poziomu bezdomności. W 2019 roku dotyczyła ona 4341 osób, a w listopadzie 2023 – dla porównania – 3429 (blisko 25 procent mniej w ciągu czterech lat). 62 procent Finów w kryzysie bezdomności mieszka u znajomych. – Przykład Finlandii pokazuje, że za pomocą programów typu "Najpierw mieszkanie” można znacznie zmniejszyć skalę bezdomności. W Polsce mamy za sobą już dwa pilotaże programów, a kierunek mieszkaniowy w pomocy w sytuacji bezdomności został potwierdzony w Strategii Rozwoju Usług Społecznych. Niektóre miasta starają się wprowadzać podobne rozwiązania – mówi prof. Szarfenberg. „Najpierw mieszkanie”, o którym wspomina politolog, to program, który zakłada pomoc w wyjściu z bezdomności poprzez zapewnienie mieszkania, a następnie – na bazie zaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa – wsparcia specjalistów w pracy nad: uzależnieniem (w oparciu o metodę redukcji szkód), stanem zdrowia psychicznego i fizycznego, relacjami z innymi ludźmi. „Najpierw mieszkanie” działa odwrotnie niż zinstytucjonalizowana pomoc bezdomnym i ma bardzo wysoki poziom skuteczności. Niestety, póki co takich programów jest mało, a przez to dostęp do nich jest ograniczony. Julia Wygnańska zauważa jednak, że czasem, aby pomóc, potrzeba bardzo niewiele: – W ramach przeprowadzonego przez nas badania na pytanie „Co sprawia, że pan/pani czuje się człowiekiem?” jeden z respondentów odpowiedział: „Że ktoś się do mnie miło zwraca”. Wystarczy tych ludzi traktować z szacunkiem.

Co dalej? Przykład Finlandii pokazuje, że za pomocą programów typu „Najpierw mieszkanie” można znacznie zmniejszyć skalę bezdomności

Witaj w JedenNewsDziennie.pl. Dziś zajmujemy się bezdomnością w Polsce. Oto najważniejsze punkty materiału:

Julia Wygnańska, prezeska fundacji Najpierw Mieszkanie, członkini Komisji Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności przy RPO

Prof. Ryszard Szarfenberg, politolog, badacz polityki społecznej z Uniwersytetu Warszawskiego, członek Komisji Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności przy RPO

Badanie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 2024 roku:

Badanie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 2019 roku:

Publikacja "Najpierw Mieszkanie"

Opracowanie na temat norweskiego programu pomocy:

Wykorzystane materiały

W ramach przeprowadzonego przez nas badania na pytanie „Co sprawia, że pan/pani czuje się człowiekiem?” jeden z respondentów odpowiedział: „Że ktoś się do mnie miło zwraca”.

Większość bezdomnych żyje na ulicy dłużej niż pięć lat. A żeby pomóc, potrzeba niewiele